ТА, цайгаа давсгүй уувал давсны хэрэглээгээ 2 граммаар багасгаж чадна. 

ТА, хүнсний бүтээгдэхүүний шошгын шим тэжээлийн мэдээллийг шалгаж давс (натри) хамгийн багатайг нь сонгоорой.   

ТА, Хоол идэхийн өмнө эсвэл идэж байх үедээ давс ихтэй хоол амтлагч битгий хэрэглээрэй. 

“Таны худалдан авдаг хүнсэнд хэр зэрэг их давс нуугдаж байгааг мэдэх үү?” давсны мэдээлэл сурталчилгааны Дэлхийн 7 хоногийг өөрийн орон нутагт хэрхэн зохион байгуулах талаар аймаг, нийслэлийн Эрүүл мэндийн газарт 2020 оны 03 сарын 05-ны өдөр удирдамж хүргүүлээд байна. 

Монгол Улсад хүн амын нийт нас баралтын 77%-ийг халдварт бус өвчин (ХБӨ) эзэлж, 15-64 насны 3 хүн тутмын нэг 70 нас хүрэхээсээ өмнө зүрх судасны өвчин, чихрийн шижин, хавдарын шалтгаанаар нас барах эрсдэлтэй байна. Насанд хүрсэн 10 хүн тутмын найм нь хоногт 5 граммаас их (дунджаар 11 г) давс хэрэглэж, үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хүнсний 83.6%, хоол үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний 81.6% нь давс ихтэй байна.

Үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хүнсний бүтээгдэхүүн, хоолны давсыг  багасгах, хүн амын давсны хэрэглээг бууруулах нь халдварт бус өвчний өвчлөл, цаг бус нас баралтаас сэргийлэх, улмаар хөдөлмөрийн бүтээмж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд чухал ач холбогдолтойг дэлхийн улс орнуудын туршлага харуулж байна.  

НҮБ-ын “2030 он хүртэлх Тогтвортой хөгжлийн зорилт”-д 2025 гэхэд дэлхийн хүн амын давсны хэрэглээг 30%-иар бууруулахаар, Монгол Улсын “Давсны хэрэглээг бууруулах үндэсний стратеги (2015-2025)”-д хүн амын давсны хэрэглээг 2025 он гэхэд 2013 оны түвшингээс 30%-иар, үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хүнсний бүтээгдэхүүний давсны агууламжийг 40%-иар, хоолны үйлвэрлэлийн бүтээгдэхүүний давсны агууламжийг 40%-иар бууруулахаар тус тус заасан.

Аймгийн хэмжээнд 2020 оны 03 сарын 26-ны байдлаар оны эхний 2689,6 мянган толгой хээлтэгч мал төллөхөөс  нийт 109311 толгой хээлтэгч төлөлснөөс  ингэ 10, гүү 183, үнээ 2555, эм хонь 79740, эм ямаа 26823 мал төллөж байна. Нийт 100453  толгой төл бойжиж үүнээс ботго 10, унага 162, тугал 2436, хурга 74242, ишиг 23603 толгой байна. Нийт төллөх хээлтэгч малын 5,7 хувь төллөлсөн, төл бойжилт 91,9 хувьтай байна.

Оны эхнээс 166721 толгой том мал хорогдож үүнээс тэмээ 2, адуу 5262, үхэр 11859, хонь 86438, ямаа 63160 мал хорогдож, оны эхний нийт малын 2,8 хувь хорогдсон байна.           

Аймгийн дүнгээр 23 сум 1 тосгоны 126 багийн нутагт 16913 малчин өрхийн 6040,4 мян толгой мал өвөлжиж байна. Үүнээс: тэмээ 2.4 мянган толгой адуу 281,8 мянган толгой, үхэр  514,5 мянган толгой, хонь 2933,0 мянган толгой,  ямаа 2306,7 мянган толгой байна.

Отор: Архангай, Төв, Баянхонгор, Хэнтий аймгийн нутагт Жаргалант, Рашаант, Галт, Шинэ-Идэр сумаас 55 өрхийн 126 малчин, 27.2 мянган толгой мал үүнээс бод 6.9 мянган толгой, бог 20,3 мянган толгой мал отроор  өвөлжиж байна. Аймаг дотроо отроор 12 сумын 227 өрхийн 743 малчид үүнээс өндөр настан 36, хөгжлийн бэрхшээлтэй 35, жирэмсэн эх 7, хүүхэд 199.  Нийт 111.1  мянган толгой мал үүнээс бод 38.8 мянга, бог 73.2 мянган толгой мал отроор өвөлжиж байна.

Гадна аймгийн отор: Булган, Архангай, Завхан аймгаас манай аймгийн Их-Уул, Рашаант, Цагаан-Уул, Цэцэрлэг, Чандмань-Өндөр сумдад 11 өрхийн 33 хүн, нийт 4247 толгой мал үүнээс бод 1243 толгой, бог 3004 толгой мал отроор өвөлжиж байна.

Цаг үеийн нөхцөл байдлын талаар: Аймгийн хэмжээнд нийт нутгаар цасан бүрхүүлтэй. Цэцэрлэг, Галт, Жаргалант, Шинэ-Идэр сумдад аймгийн Засаг даргын захирамжаар ажлын хэсэг газар дээр нь нөхцөл байдлын судалгааг хийж  маш их эрсдэлтэй буюу цагаан зудтай гэж тогтоосон. Мөн Цагаан-Уул, Их-Уул, Төмөрбулаг, Тосонцэнгэл, Рашаант, Бүрэнтогтох, Тариалан сумдад зудархуу байна.  Цагаан зудтай сумдад намраас хойш 16 удаагийн цас орж тал газраа 40-50см, гуу жалга болон ууландаа 80-150см цастай байна. Намар эрт орсон цас бэлчээртэй хайлж мөсөрснөөс 3-5 см мөсөн бүрхүүл тогтсон байна. Бэлчээрийн цас их тул зарим газраа мал бэлчээрлэх боломжгүй хашаатай байгаа мэдээлэл ирүүлж байна.

Мал хорогдолын талаар: 2020 оны 03-р сарын 16-ны байдлаар 23 сум нэг тосгоны 5514 малчин өрхийн 140548 толгой мал хорогдсоноос адуу 4579, үхэр 9900, хонь 71774, ямаа 54295 толгой  мал буюу оны эхний нийт малын 2,3 хувь  хорогдсон байна.

Жаргалант суманд 5 багийн 1034 өрхийн 40398 толгой мал хорогдсоноос адуу 1983, үхэр 2681, хонь 22686, ямаа 13048 толгой мал буюу сумын оны эхний нийт малын 13,8 хувь хорогдсон байна. Тус сумын Цагаанбургас баг оны эхэнд 90499 толгой мал тооллогдсноос одоогийн байдлаар 24020 толгой мал хорогдож сумын нийт хорогдолын 59,5 хувь, аймгийн хорогдсон малын 18,7 хувийг эзэлж байна.

Галт суманд 5 багийн 957 өрхийн 22376 толгой мал хорогдсоноос адуу 949 толгой, үхэр 1647 толгой, хонь 10462, ямаа 9318 толгой мал буюу сумын оны эхний нийт малын 5,5 хувь хорогдсон байна.

 Шинэ-Идэр суманд 4 багийн 320 өрхийн 21178 толгой мал хорогдсоноос адуу 657, үхэр 1787, хонь 13100, ямаа 5634 толгой мал буюу сумын оны эхний нийт малын 9,1 хувь хорогдсон байна.

Цэцэрлэг суманд 7 багийн 487 өрхийн 19206 толгой мал хорогдсоноос адуу 289, үхэр 745, хонь 8162, ямаа 10010 толгой мал буюу сумын оны эхний нийт малын 6,2 хувь хорогдсон байна.

Аймгийн нөөцөөс нийт 85,8 тн өвс, 29,5 тн тэжээлийг сумдад дансны үнэ буюу боодол өвсийг 8500 төгрөг, нэг уут тэжээлийг 10500 төгрөгөөр тус тус олгосон.

Улсын нөөцөөс нийт 600 тн өвс, 430 тн тэжээл олгосон. Өвсийг үнэгүй, тэжээлийг 50 хувийн хөнгөлөлтэй үнээр олгож байна. Мөн Улсын нөөцөөс 150 тн өвсийг татан авч байна.

          Хандив тусламжийн талаар: Ховд аймгаас  2000 боодол өвсийг татан авч хүндэрсэн Шинэ-Идэр, Жаргалант сумдад олгож байна. Мөн Төмөрбулаг сум, Ховд аймгаас 20 тн тэжээл, 800 боодол өвсийг татаж өвсийг 13000, тэжээлийг 16000 төгрөгөөр хөнгөлж олгож байна. Рашаант сум Дархан-Уул аймгийн салбар дахь УБ гурил ХК-аас 40тн хивэг, Төв аймгийн Баянчандмань сумаас 50тн бор будааг татаж авч Нутгийн зөвлөл нь тодорхой зардал гарган 1 уут хивгийг 11000 төгрөгөөр, 1 уут будааг 11000-16000 төгрөгөөр олгож байгаа бол тус сумын “Улаан-Од” ХХК Сэлэнгэ аймгаас 10тн тэжээлийг татаж малчиддаа үнэгүй олгоод байна. Цэцэрлэг сум Увс аймгаас 1000 боодол өвсийг татан авч үнийг хөнгөлөн малчдадаа 5750 төгрөгөөр олгосон. Жаргалант сум нийт 54,1 тн тэжээлийг татан Нутгийн зөвлөлтэй хамтран малчдад үнэгүй олгож байна. Шинэ-Идэр сумын Нутгийн зөвлөл ОУБ-аас нийт 36,3 сая төгрөгийг өвс, тэжээл авахад зарцууллаа.

Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар нь Монгол Улсын Шадар сайд, байнгын ажиллагаатай зөвлөлийн даргын 2017 оны 08 дугаар тушаал “Болзошгүй гамшиг, нийгмийн эрүүл мэндийн ноцтой байдлын үеийн салбар хоорондын мэдээлэл солилцох, хариу арга хэмжээг шуурхай зохион байгуулах” журам, аргачлалын дагуу аймгийн Засаг даргын 2020 оны А/117 дугаар захирамжийг хэрэгжүүлэхээр өвөлжилт хүндэрсэн Жаргалант, Галт сумдад “Зудын эрсдэлийн тойм судалгааг” холбогдох мэргэжлийн байгууллагын албан хаагчидтай хамтран гүйцэтгэж ажиллаа. Тус үйл ажиллагаагаар Жаргалант, Галт сумд нь цагаан зудтай маш их эрсдэлтэй гэсэн дүгнэлт гарч дүн мэдээг аймгийн онцгой комисст танилцууллаа.

Үүссэн цаг үеийн нөхцөл байдлын хүрээнд Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар нь байгууллагын нийт албан хаагчдыг хуралдуулан санал бодлоо солилцож төр засгийн өмнө хүлээсэн үүрэг, хариуцлага, төрийн албан хаагчийн ухамсарт чиг хандлагаар өдрөөс өдөрт өсөн дэвжих хөдөө аж ахуйн нэг гол салбар болох мал аж ахуйн салбарын зудын эрсдлийг даван туулахад дэмжлэг үзүүлэх сайн дурын сэтгэлийн өглөг өргөх санаа сэдлийг гарган хамт олны 100 хувийн дэмжлэгээр нийт албан хаагчид 1 өдрийн цалингаа аймгийн онцгой комисст хандивлалаа.

Түүнчлэн өвөлжилт, хаваржилтийн цаг үеийн байдал хүндэрсэн энэ үед нийт малын хорогдлоор хамгийн их хорогдолтой байгаа Жаргалант сумаас өрнүүлж буй хандивын аянд байгууллагын албан хаагчид сайн дураараа нэгдэн сэтгэлийн өглөг болгон 200000 /хоёр зуу мянган/ төгрөгийн хандив өгч ажиллаа.

Эдгээр сайн дурын хандив, тусламжийн арга хэмжээ нь Төрийн үйлчилгээний чанар, үр дүнг сайжруулахтай холбогдуулан төрийн албан хаагчдын албан үүрэгтэй хандах хандлага, ухамсар нь Зүтгэлтэй – Итгэлтэй – Санаачилгатай байгаагаа тодорхойлон илэрхийлсэн нэг алхам болно гэдэгт найдаж байна.